Varc di cunfin

di Maria Forte

Se la zuete dai Mestòns no fòs lade in chê sere fin là di Vigje dai Bastians, il borc disòt nol varès savût tant adore des barufis che vevin vosât tai curtii..., ch'al jere di dilu; a vevin di nassî o vuè o domàn.

Vigje 'e stave te sô cusine, dute ingropide e come lontane, sentade tal cjantòn dongje la panarie, cui milùz de muse che someavin sbeletâz e un cjalâ di veri, come te fiere.

La zuete 'e nasà t-un marilamp ch'al jère alc di gnûf ta l'àjar. La sô muse, a pontis dal nâs 'e sbèssule, 'e veve de bilite, quant che salte-fûr in spie.

'E jentrà sudizionose, dute vôs meleche e vôi che ingrampàvin tai sucrìz. Si fermà a cjalale ch'e taseve inzusside.

- No tu mi someis juste usgnòt, Vigje! - 'e tacà...

Lassimi, ti prei - 'e suspirà Vigje, come dismote da un siùm smemoreât - No puès pui, 'o soi stufe, stufe di sopuartâ e tasê. Nancje s'o vès patafât il Signôr!... No mi lasse vê ben chê sbilfe dal curtîl di là... 'O ài tasût, o ài strenzût i dinc' par no fâ petèz, ma cumò no puès pui...

E si strenzeve lis mans su la gjachetine, come par tignì fêr il cûr ch'al pareve masse grant pal sò stomi.

- No àtu fàt di cene?

- No ài vôe di nuie...

- Ce îsal stât?

- La Pevarone di-là 'e à cjatât il cantìn che il gno cjan j à folpeât il lidric, par butâ fûr un rosari di malisperaulis cuintri di me. Di no finîle. Vuè cussì; jar l'altri se à cjapade pe podine che jere fûr di puest. Un ripièz come un altri, si capis... Mi à dìt l'iredidio e cussì la setemane passade e altris voltis. Al è avonde che j passi un frôs sot dal nâs par butami cuintri un ledàn di peraulis sporcjs. Mi à dìt fintrimai ch'o soi une pelande... mi à dìt... E dut parcè...

Dutis dôs 'e savevin il parcè, ma ognidune par sò cont. La zuète intant si platave daûr une muse indolorade e smaraveade.

- 'O vòi-sù drete a durmì... No puès pui...

Si sintive il lapâ dal gjat sot la taule, po' il raspâ de lenghe sul plat.

- Atu nuje di mangjâ? - j domandà la zuète.

- Un frègul di lidùm... ma no mi passe nuje pal cuèl usgnòt. La zuète 'an saveve avonde par jemplâ di cisicamènz dutis lis cjàsis lì-atôr, ch'e jere pardùt come il scorsôr sot Fiestis.

Sì... jê 'e saveve parcè che la Pevarone no la lassave cujete: 'e scrupulave che Ustìn il sò omp j fasès lis bieiis... ànzit, alc di piês e 'a veve vôi par dutis lis frissùris. E dut chèst dopo che si jere inacuarte che Vigje 'e jere pui grìvie... pui tarondine, eco jê cussì sutiline di vite e ben sestade.

Sì, Vigje 'e spetave une creature e al jere dibant strènzisi e meti grumai sglonfs di plèis e di grìspis. Il timp al jere passât e dut si pandeve dibessôl.

In cjase de Pevarone al jere jentrât il diàul. Une vìlie di malefìn. Nò une bocjàde in sante pâs in chê cusìne, nò une ore di ben tes zornàdis sfadiàdis.

La Pevarone 'e batève saldo chèl clàut, di dì e di gnòt fintremai che Ustìn une zornàde al veve pierdùde la pazienze e al veve petât-jù là ch'al capitàve e po' al jere saltât fûr a bevî. Puâr omp, dut cjapât tal lavôr ogni dì ch'al jere dì... Piês cun piês. Une zornade che, par plasè, Ustìn i veve justade la brituèle de puàrte, al jere stât il desìo e cussì ancje in chê volte che j veve netàde la nape che no tiràve. - Un pôc di cjalìm ingrumât, cumò 'e tire-sù ancje il spolêr! dissàl.

Vigje 'e trimà dome a impensâsi: Nancje s'o vès patafât il Signôr!...

I vôi de Madòne inluminàde no j disèvin pui nuje. No la confuartàvin pui... E j vèvin dât tant coragjo simpri, e jê ju veve tant cjalâz, cjalâz fin a consumâjur il turchìn.

Risisti, risisti! Bièlis peràulis, ma peràulis.

Cetant puèdial risisti, gnòz e sgrisui, un cûr? Vadì dut il borc la slengâve e jê... cidìne.

Parchèl la zuète 'e vignive cà di-spès, slancàde, a nasicâ e la cjalàve intôr saldo, come la bilite.

- Tu sês ingrassàde, Vigje! Tu ti fàsis penze, mi pâr!

Ma Ustìn no, biât omp, nol jere colpe di nuje. Le veve simpri tratàde cun rispièt lui, co' 'e lave par cjase a parà vie un'ore o a dâ une man 'e sô femine tôr i cavalîrs e lis mènichis, ch'al jere di rustîsi tal sorêli e di spesseâ, se il nulàz s'ingrumàve neri te foronàte.

Ustìn no e no. Ma cemût fâlu crodi 'e Pevarone? Si sintive aromai dibessòle tal mièz di chèl ziminâ velegnôs. Come un nûl neri. S'impensave cumò che il mansìn une volte al jere stât fêr, orèlis spizzàdis e muse triste, dongje il balcòn da l'ort e al jere scjampât svelt, quan'che la veve lampàde. 'E jere restàde incocalìde che no capìve...

S'impensàve cumò che il cjaliâr une volte, dangj i mulòz comedâz, al veve cirût di metîj lis mans intôr e jê lu veve parât vie cun muse dure.

- Ah, sì! - j veve dit lui - parcè che no ài lis moschetis a ponte, come qualchidùn!

Pui dibessòle di chi indenant, cu la creature che j cresseve tal cûr. Bessole, senze nissùn dongje, quant che si à pui dibisugne di afièt che la tiare di ploe.

Dome siore Pine 'e jere buine cun jê, cun cjalàdis plenis di perdòn.

**********

Lis gjalinis tal sierài 'e cocodàvin ch'al jere un pièz, quant che Vigje e cjatà la fuarze di jevâ ch'e si sintive une colàrie par dute la vite.

Il gjâl sui spalz al damassàve lis àlis e il dindi al veve colmis di rôs. Il sorêli al jere alt e l'ombrene dal gjalinâr si tiràve insòt fin tal scjernùm.

Vigje ur puartâ blave e pastele, po' cà e là 'e ingrampà tale e zurzuvièl par butâjur. Di là de filiàde, tal stric di ort ch'al cunfinave cul sò, sô cugnade Ghine 'e plantave ràclis tes vuaìnis e 'a fasève fente di no viòdile. Un impèn malandrèt 'e veve.

Dulintôr tai curtii dai Bastiàns , duc' i sôi parinc, la tratàvin sustignûz, ancje s'a no vèvin chês riduzzàdis senze umanitât, di chêi atris.

Mico che jê 'e vès vude dibisugne di lôr! Nancje par insiùm. Brôs, il sò omp, j mandave simpri alc quan'che i gjermaniòz 'e tornàvin la sierade; i ûs e la gugje 'e stropàvin lis malispesis.

Ma, al è ben altri ce ch'al spete il cûr!

Quant che lis monz s'invuluzzàvin te fumàte, 'e tornàvin a cjase duc' i fornasîrs, plumis tirulesis di fasan o di gjâl cedròn sul cjapièl vert, a muc vie.

Brôs nol tornave.

Toni Nadâl o Pieri Moschetìn j puartàvin lis coronis e i salûs e j contàvin la sô vite.

- Un brâf mistirant, pardabòn, sfrancjât e lavoradôr! Il paròn j oleve ben, lu tignive di prin omp... ma lu pajàve pôc...

- Tu sâs - j disèvin - di gracie di cussì!... E dopo 'e jerin sorunviârs di lagrimis par jê.

Lis fueis de vît che si rimpinave pal mûr e si slungjàve vie pal fildifiêr parsôre la scjale, 'e colàvin sgrosolant, zalis, rossis, nosele. Al svariàve ta l'ultin colôr cjalt, otubar. Ta l'ort 'e jerin za lis pajazzis su l'indivie strenzude a cûr e la ploe 'e lustrave i pedrâz.

Agn a dilunc, simpri cussì e la sô vite voltade in malincunie. Trôs? Quatri... cinc... sîs. Jè cà e Brôs simpri lontàn a remenasi tal todesc.

Lis zornadis par lui 'e jerin bampis di fûc tai fôrs, fadie e torment dentri ta l'anime. Di sere al jere muart e la gnot 'e podeve ben fâ maravèis cun stelis e clâr di lune chè lui al jere une piere tal lòdar di stranc.

La domenie zòndare cun lûs svoiàde e pegre 'e finive ta l'ombrene dai miluzzârs: lui la finive dongje un mòs di bire, cjalant senze viodî; e la chèlare cui vôi plens di turchìn e la sede bionde de pièl 'e sgorletàve dibant intor di lui. Ch'al jere di vê judizzi e fuarze di amôr lontàn.

**********

Ancje in chê dì la Pevarone, cun vôi di gjatàte inrabiade, 'e veve cirût un rimpìn par tacâle. 'E jere stade dut un rusinâ di maltimp ancje cu lis bestiis ta l'arie; ma Vigje si jere sieràde in cjase a gugjâ. Po' 'e jere làde sù a durmì chè il scûr al tornàve pui adôre e jê si stracàve a stâ masse impins.

Denant di disvistìsi, si pojâ un pôc sul balcòn da l'ort, a scûr, ta l'aiarìn ch'al sujàve i agazzòns. Il cîl si jemplave di stelis come l'altâr majôr ta l'ultin rosari di Mai; s'impiavin e si studàvin come par zuc.

- Vigjùte! - 'e sintì a clamâ a colp: apene un flât lì sot ta l'ort. Il cûr j sbalzà come un màt. Pussibil?

'E cjalà jenfri lis spalèris, jù pal traviersìn: un'ombre 'e jere tacade tal piruzzâr lì sòt.

- Jêsus! setu tu?! Cjôl-su la scjale...

Tun marilamp l'ombre 'e jemplà dut il balcòn, po' si pierdèrin un tai braz di chel altri.

Il timp si fermà e il cûr si jemplà di lûs.

- Vigjute!

- Brôs!

Sot lis cjarèzzis da l'omp, par un moment 'e dismenteà dut il mâl e dutis lis tristeriis, ma po' si sveà a colp e lu cjalà cun spavent.

- Brôs, cemût âtu olsât? Cemût...? E se ti viodèvin?...

- No mi àn viodût che altre volte e nancje cumò. No sta trimâ. L'amor al clame meracui. 'O savevi ch'e jere squasint l'ore ch'al nassès nestri fi e no stavi cujèt senze vioditi un'altre volte. E po ti ài puartadis robutis pal frut, che mi à dât la paròne.

A Vigje s'infurmiàve il sanc:

- Oh, Brôs, dome Diu lu sa cetant gust ch'j ài di viòditi, ma 'o ài pôre, tante pôre par te. 'O sin come tun nît di liparis. Duc' mi òrsin, ch'e cròdin ch'o sei une pôc di bon parvie dal frut. Duc' in vuàite cun tant di vôi e di orèlis su le nestre cjase. Ancje chê atre volte 'o ài penât, penât dut il timp: se vignìvin feminis par cjase 'o trimavi di pore che disôre ti scjampàs une tossude. Mi smanizzâvi di continuo pe' cusìne. La Pevarone mi disève - Ce buinis puriziòns di mignestre che tu fâs!... E jo-La bocje 'e cjape tant pôc che trop... e po' lis gjalinis 'e àn pûr di mangjà alc ancje lôr!

Brôs la cjapà tai siei bràz dut ingussît par chèl ch'al jere in jê di debul e tormentât.

A Vigje un pinsîr gnûf, come un vierzisi di serèn, j tornà la speranze in chê Madonute pinsirôse su l'armâr.

- Tu sâs dut il gnò ben e la vôe di sta cun te, Brôs, ma ti prei: torne vie... torne vie subìte o la gnot cu-ven. 'O larài a fevelà lassù di siôre Pine. Jê nus consearà pal miôr e alc al à di nassj. Il cûr m'al dîs...

**********

Brôs al viveve lontàn e nol podeve tornâ senze dovê rispuindi 'e justìzie di ce ch'al veve fàt tun momènt di scalmàne maludìde. Un brut momènt, Signôr! Di chêi che fàsin incuintrà il distìn. Ma chèl atri al jere simpri stât cun duc' un salvàdi prepotènt, un spisimât-par une cjozze, par un bâr di tiêre, une jeche masse infûr... J jere vignût cuintri cul massànc alzât e i vôi spiritâz, chè il bozzòn dal vin lu veve distrigât a buinôre.

E lui, Brôs, cul sanc infogât di sorêli cuintri i sintimenz, j veve butât jù malamentri la pale. E dopo al jere restât par un moment a cjalâlu, sturnît e disperât, che nol dave segnâl di vite. Distirât come un Crist su la jèche.

Po' al jere corût-vie, senze viodî nissùn, dome cu la vôe di scjampâ..., di scjampâ fin sui cunfins dal mont, ch'a 'ndi fòssial stade strade di corî. Ancje par no sintî chèl mâl che j sclopàve sierât dentri.

E vie, pes fanghèriis maladìzzis dai palûz; vie, pes gleriis incandidis dal Tilimènt e po' sù, a sfuàrz, a slumbriasî par sgjanôrs e tròis intrigâz.

Sù e sù, cul cjâf indenànt come par sintî l'odôr dal pirìcul, lassant in bande la strade des ruèdis. Scjampâ la strade dulà che si davuàlz la vite, e lis cjâsis de int. Sù e sù a savê lis òris su lis ombrenis des monz. A voltis, par une vôs cuissà indulà, une vôs di omp deventàde nimìe, si platàve tun sdrùp e al pierdève il timp e il luc come tal dilîri.

Po' sù ancjmò, senze fermâsi, fintrimai che il scûr al dave sù fuàrt dai pèz, cui gròps dai ucelàz, a colp.

E dopo la lune,... une lune rabìne di fan e di pôre, che inluminàve la strade quant che no jere dibisùgne e a fasève scunì a vuacàdis i pùmars dai cjasâi.

Pôris di frut j tornàvin!

Tes ôris curtis dopo la miezegnòt, s'infidàve ancje a jentrâ in qualchi borc spierdût. Ma j someàve che lu paràssin indaûr ancje i mûrs, ancje se vîf al jere dome l'àjar.

Sù e sù, cui pîs madûrs, cul displasè che intànt si fasève sintî, di vê lassàde Vigjute senze une peraule. Pùare creature, butàde ancje jê in chèl brùt câs disperât.

Sù e sù, senze polse e senze dûl. Furtùne che si visàve di chèl varc di cunfìn che nol jere vuardiât, che j al veve dìt une volte il bìntar di Nardòn, tune conte estrose, par parâ-vie il timp. Cuissà dulà ch'al jere lât a finìle chèl biât Sandràt simpri in sganzèt te criûre. Simpri in forsi, cui pôs fènics, tra sgnàpe e stivâi!

E al jere rivât di là, cu la dibisugne di cjatâ subìte une muse d'infidâsi di vierzîsi par podê tirâ flât.

- Tartaifil! - j veve sigât alôre il sò paròn viêri. Al veve spudât par tiêre, che mai nol vève strafàt in chèl mût, lui, cussì misurât e sevêr. - Tartaifil... malafìcs!

Po' si jere bonât un pôc e al vève comedât lis ròbis pal miôr.

La stagjòn dal madòn 'e jere pronte e pa l'unviêr no mancjàvin vôris: misturâ tière, metî de bande il carànt, comedâ buchìns o stelàzis sgombàdis di nêf (nêf impitrìde fin a Marz); ma se si contentave di alc di màncul. - Ià... al capìve, sì eco, al jere ancje un rìscjo.

E al jere restât lassù a bramâ la cjase e il bièl sorêli dai fens.

**********

Chê dì 'e jere dome la zornàde dopo, ma par Vigje al someàve che fòssin passâz agn. Duc' a pesâ su la sô vite.

Ta l'albe che lenzève lis pontis dai lens, 'e saltà fûr cidìne, 'e sbrissà fin lassù su la plazze, 'e tucà tal puartèl di siôre Pine e po' e spetà che j vierzèssin. 'E rivà zucùlant Sante Bagàt, chè la paròne j disève di côrî.

Siôres Pine 'e jere daûr a fâ il cafè; 'e restà a bocje viêrte a viòdile cussì sberlufìde-lis incassandùris dai vôi segnàdis, un mac di gnerz ch'e trimàvin.

- Ce vuèlial dî, Vigje? - j domandà. Vigje j cjapà la man e la puartà 'e bocje:

- 'O sòi disperàde, siôre Pine, disperàde che mai. Che mi lassi disgropâ il cûr cun jê!

- Còntimi, Vigje.

E Vigje j contà dùt. Di quant che Brôs al jere tornât di scuindòn, la prime volte, dopo agn, dal frût ch'e spetàve e ch'al jere di lui come ch'al è vêr Diu; des barùfis ch'j fasèvin sledrosâ il stòmi, di Brôs ch'al jere tornât e partît che gnòt denànt. Un vivî ch'al jere miôr no vivî.

- Jòisus - 'e disè siôre Pine - ma cujètiti, cujètiti chè a dùt si cjàte rimièdi... Bêf intant un gòt di cafè ch'al è cjàlt. In chest mont al stà dut, Vigje, dut! No stà lâ daûr lis tristèriis de int. Dut nus vèn di Diu... e nô i crodìn ch'e sèdin nestris lis nestris passiòns. Diu al è pui grant dal nestri cûr e no si pò scjampâ dal ben e dal mâl.

A Vigje si slizerìve il cûr cu lis làgrimis cjaldis jù pe muse. Une binidiziòn!

- Sèntiti e scolte: tu sâs che il paîs si prepare a votâ un deputât 'e Cjàmare. I miei fîs 'e cognòssin un siôr 'ne vore in grant che si presentarà candidât. Tù no tu sâs ce ch'al ûl dî chest: ròbis pai umign! Chè lis fèminis no s'intìndin. Ma jo t'impromèt che i miei fîs che àn cunfidènze cun lui, j fasaràn savê il câs dal tô omp e lui al pensarà a disgredeâ lis ròbis. Ancje se Brôs al scugnìs stâ dentri alc di timp, dopo almàncul si vierzarà un mont lìbar dal dut... Capistu? Lìbar cun te e cul fî ch'al è pa strade.

Vigje j cjapà la man par tornàle a bussâ, ma dibant: chè siôre Pine no olève chês nàinis. Par je al jere avonde il gust di fâ ben.

Quan'che Vigje 'e tornà a cjâse e impià di gnûf l'animèle su l'armâr e 'a pojà tune tazze un mazzetùt di canelàz cussì rôs ch'al someàve che

scjaldàssin lis mans.

**********

Un dopomisdì di domènie, sul cjantòn de plazze, s'ingrumà un bièl cjàp di ùmign cui vôi scjaldâz. Ce sornàde chê sornàde!

A buinôre al jere rivât il candidât di chei che il partît contràri al clamàve «i sbregòz», ch'e vèvin d'insedâ indèis gnòvis tal pensâ de int.

Lì tal cjàp 'a'ndi jèrin di dùtis lis impiniòns, vignûz di duc' i curtii.

Al jere chel sgargajôs di Nando Grubiàn cun sò fradi chèl biât Parùs, cul cernêli nût di pinsîrs e la bocje vierte e ferme come un sort-e-mùt; al cjalàve imbambinît e intant si gratàve daûr.

Po' Meni de Bassaròte cui voglìz di besteùte che rosèe; Vito dal Pec, Simòn di Prejacun, Nart di Bete, i Nèlos, i Moschetins, i Tonei e atris; in bande chel taetabârs di Cozzàn.

- Chel al è un omp - al scomenzà Min de Lungje che nol veve felèt te lenghe. - Chel almàncul si lu à viodût. Al à fàt puartâ di bevî a duc' chei ch'o jèrin alì atôr, cul cjapièl ìn màn, ben s'intìnt... E quant ch'al è passât il talianoto cu la seste des sàgris, berghelant, come ch'al fâs simpri - «Magna popolo: sbàffete, sbàffete!» - j à dade la man ancje a lui e j à pajât i bagjgjs a duc' i frùz, ch'e fasèvin gjonde jenfri lis giambis dai granc'.

- Ce degnèvul!

- Al è stât fin te latarìe e al à olût savê di Meni casaro cemût ch'e si fâs il formàdi. Ce us pàrial? Po' al à dit che il paîs al à di vê pui... pui, ce âl dìt tu, Agnul ? - j domandà a sò fradi impicotît lì dongje.

- Pui ingjùstrie - dìssal Agnul.

- Al è stât ancje te scuèle gnove di Ugo e j à impromitût... ce tu, Agnul ?...

- Modei di dissèn - dìssal chel.

- Si po', si po', e no pensàiso 'e impromesse di judà chel pùar Brôs? Lui al cjatarà la fate di fâlu vignî fûi a pît lìbar, parcèche cumò di sorepui e jè ancje... ce tu, Agnul?

- L'armistìe... - dìssal chel, come cjarinant lis pocjs peràulis pesàdis ch'al disève.

In chel al rivà Primo Tabòghe - un tòc di cjassìli, cun spàlis par cà, come breis di lavâ.

Duc' si voltârin di chê bande.

Milio di Pîti, Tin de Curte, Menôli, Risìe e lui 'e jèrin i pui zòvins, chei che judàvin in dùt, ch'e corèvin par dùt, ancje se lis lôr indèis no jèrin ben lidrisàdis insòt, ma dome un ghìti su la pièl. - Dome il gust di stâ cun chei che sìghin, che fàsin pui grùm.

- Ce vìtis! - dìssal Primo. - Ma 'o ài rivât adôre di tacâju-sù duc'. Chel smenglât di Toni Brusèl nol olève ch'j metès manifesc' su la sò cjâse. Al fasève il bulo e al cirìve di triscâ.

Jo an tacàvi-sù un cul râli e lui jù cu la riscjèle... jo sù e lui jù... jo sù... Un momènt al tentà di strucjâmi la cole. Pa la Madone! Lu cjàpai pal copìn par picjâlu sul batècul dal puartòn come un codâr. Quant che lu pojà jù sul pedrât al jere une ruje. No podìnt fâ niatri, al butà il cjapièl par tiere, sigànt: «Abasso il deputato 'palanca'!...» e jo: «Abasso le palanche de tô femine!...».

E sclopà tal cjàp dai umign une ridàde di no finì. Genio Moscjt negossi ch'al scantìni la gràmule a sùn di slargjâ chê bòcje tajàde a svueu, senze judìssi.

- Bièle braùre! - dìssal une vôre sot vôs il Gjàt, ch'al lave a scrusignâ par dùt e al vève un cjalâ frêt di papetâs (chel nol jere une muse, ma dome un pâr di moschetònis e sòt un ridî cjanìn).

- Ce vuèlial seî tant incontrâri - dìssal Meni de Fàrie. - Dopodut dome chel siôr al cjàpe a cûr lis nestris grùsis e al judarà il paîs. Ancje Sef Cudìn al è omp di sagristìe, ma quant che j ài dìt ch'al fasarà vignì fûr Brôs, mi à impromitût ch'al votarà par lui, parcèche Brôs al jere sò amì; e ancje Toni Denêl. Al à dìt che come Brôs nissùn zujàve ben il tresièt. E tanc' e tanc' àtris. Duc' i curtìi dai Trevisàns e chei dai Pelôs e son cun nò. 'E àn capît là che jè la juste.

Cussì al jere cun lôr il cjaliâr, ma al tignìve sabulît un parcè pui contôs.

I vêris da l'ostarìe de Bròtule 'e tignìvin a lunc il colôr dal amònt e, daûr i vêris, 'e slusìvin i ocjâi dal Rôs ch'al olève sintì senze seî viodût, par butâsi di cà o di là dome ta l'ùltin.

- Bando a lis peràulis inutilis - al tacà Ricardo puestìn ch'al fevelàve simpri in ponte di piròn. - Di veramentri impuartant nol è che chèst: si scuèn votâ par chèl siôr che veramentri al à dute intenziòn di là «impulso» a chèst paîs «retrogrado» che veramentri nol è che polente e madòn!

Gjelmo Polàn, che no j làve, si voltà par mocàse:

- Chèl - dìssal - al promèt lis sòpis al mùs!

- Il mùs tu sês tù! - i sigà daûr Primo, imò dut cjàlt pe balfuèrie di prin.

Rico Braghìn al slargjà la bocje dut content. Chèl al jere il sò passòn, par gjoldî duc' i passaràz; al stàve lì tegnadìz a scoltâ: une ridàde, une batùde di mans quant ch'al coventàve e quant ch'al jere viodût dai caporiòns e po' une tazze di vin su la sachète de fradae, quant che si sentàvin a studâ la pivìde intôr dal fogolâr ta l'ostarìe di Seleste dal Pec. Gust de mangjàde e de bivùde a scròc.

E dongje si sentàve Zuàn Scîip ch'al fasève il gnogno, ma Meni de Fàrie al disève che i gnòcs e stan te polente.

Pa l'ocasiòn sui mûrs da l'ostarìe, de bande de stradèle dai Lùngjs, che si lis viodève di lontan, 'e jèrin comparidis scritùris a cjalzìne, ancje pai vuàrps. Chè alì 'e tignìvin còngreghe i pui imborezzâs.

E fasèvin miezegnòt scjaldànsi tes lôr peràulis e il fuc al lecàve il rimpìn dal cjadenàz; une fumêre 'e voltizzàve sglonfe fin a ret dal camùf di legri regadìn.

E bocài simpri plens, di merlòt de Basse ch'i'ndi jere avònde ancje par spandî su la pière lusìnte dal larìn.

Dome quant che l'Oredignòt, cu la pìzzule, 'e srarì la plazze, dùt al tornà cujèt. Come un rivòc si sintì la cjante di chei dal partît contrâri:

Un eviva, une palanche,

viva viva, une vincjne,

viva Ancòna, abàsso i preti,

une sbòrnie jù in cantìne.

In fonz, jenfri il tôr e la cjâse scure dai Masòns, 'e montâ-su une lune sproposetàde.

**********

E nancje lis fèminis no stàvin indaûr. Par nuje - ancje se no vèvin di segnâ il vôt. 'A metèvin là pezète par dùt, tes peràulis dai ùmign o'a sgrosolàvin fra di lôr, sui mûrs di cunfìn dai curtìi e dai òrz, dongje la fontàne e sui lavadôrs. Un businâ di ôris, a vòltis.

Mico che vèssin pensât al progrès lôr!

Il progrès al jère dut in chel cjâr ch'al menàve dongje mizzìnis di blave de Basse, se no'ndi jère avonde tal cjàmp e il formàdi lu vèvin pûr fàt simpri dibessòlis. E bon ancje. (Un talpinà cujèt tes cusìnis a buinôre e di soresêre. La puarte viêrte pe' int e pes ramìnis dal làt).

Vuè là di Ursule, domàn là di Ane di Bete, e cussì simpri: che jere une fièste, in famèe, in chê dì a podê mangjâ làt e cafè e ancje pan, in duc'.

S'imprestàvin la cjaldèrie lustre di ram, i talz di lèn e duc' i impresc' ch'e covèntavin e intant 'e vèvin ce dîsi. Chèl il progrès par lôr e che no vès scrocât la gjermanie. Nol jere di trionfâ, ma nancje di patî fan; e i frùz, dispatussâz dal besedàri, 'e jèrin pronz, sul disglazzâsi dal unviêr, pal prin ch'al dave alc di bês. Ché jerin a sut!

Cui pensàve di gambiâ il mont?!

Ce j impuartàvial dal progrès a Miùte dal Panatîr, dut il dì cu lis mans in glòve su la panze. Chê 'e volève dome cjalâ indentri tes famèis: un furducjâ tes robis. E chel deputât al veve imprometût alc di rniôr pe sô curiosetât (un spetâ vuàst di alc di mâl, seî ce ch'al seî).

Rose de Bàcule 'e contâ su la Roe, resentant la robe:

- Al tornarà Brôs, se 'a votaràn par chel siôr!

E Dose Sefòn:

- Al è un pièz ch'al è vie, puarèt!

E Miùte de Garzìne:

- Al sarà di ridî s'al tornarà!

L'aghe de Roe 'e corève jù clare che si viodèvin i clàz e si puartâve a zùfs i bôi di savòn slusignâz di sorêli.

- Si'ndi viodarà di bielis tal curtîl dai Bastiàns - 'e ridè Lussie de Clare. - No che Brôs al seî un trist omp, dome un pôc scjaldinôs.

- E al varès dute resòn.

- Ancje il gno omp al votarà par chel siôr ch'al è stât indomènie - dissè che bigòte di 'Sese Filòn.

- Cemût - 'e saltà-su come un sborf sô sûr ghite, che lavave dongje cujètìne, cujètìne: Votâ par chel framassòn... chel abrèi... chel.. Patris, Fili... - dissè, fasìnt la crôs dute sul stomi, cu la man insavonade.

- No m'impuarte nuje, ma il paîs si netarà di chê sporcjetât!

Al passà un momènt di cidìn smaraveât su la stìrie des fèminis pletis su lis pièris bagnàdis.

La fie de More 'e petà un sìgo chè j jere lade-jù une cotulesòt, sbrissàde ta l'aghe. Lussie de Clare 'e petà un salt dentri cu lis gjambis lungjs e la cjapà che jere ancjmò sglonfe, parsorevìe.

Di sere i croz crazzolànt 'e finìvin i discors dal lavadôr.

**********

Vigje dopo l'Avemarìe 'e rivàve fin lassù a tucà su chel balcòn. Al jere il sô mût di gjoldi de speranze che jè pui dal pan.

Lis scurètis si vierzèvin dal lamp. Siôre Pine j disève sot vôs:

- Và a durmî contente chè dut al va ben. II paîs al è cun nô.