Agne Ursule

Agne Ursule dal Vìdul jo la viôt simpri cussì, e a' son passâz tanc' agn.

Sentade dacjâf dal fûc, sul caregon a brazzâi ch'e cusive o ch'e gugjave o ch'e lejeve la «Filotèe» cui ocjâi impirâz sul nâs e leâz cun tun cordon neri atôr dal cuel. Grasse come ch'e jere, 'e semejave plui largje che alte: 'e pesave un quintâl e vinc', a dî pôc.

A qualunche ore dal dì che tu fossis lât par cjase, jê 'e jere là, tant d'astât che d'unviâr. Si vares dit ch'e durmive ancje, sun chel caregon. Stant alì, senze mòvisi mai, 'e dominave il so ream: la cusine grande come une àrie, cu la panàrie e la vetrine, une gràtule plene di plaz a rosutis rossis e blu e une schìrie di pagjelins e stagnadis di ram dulinvie parsore il seglâr, la puarte dal camarin cul formadi e la robe purcine, i ciz dal ont e il caratel dal vin. Jê, la agne Ursule, 'e veve di viodi dut ce ch'al jentrave e ce ch'al jessive. Ancje lis scjalis par lâ disore a' finivin in cjase, e fûr pal balcon 'e viodeve ancje il curtîl cu la puarte de stale insomp. Cussì no j scjampave nuje di ce ch'al suzzedeve in che cjase.

Ma nol jere dut. Un altri balcon si viarzeve su la stradele dulà ch'e passave dute la int dal borgut e no jere anime vive che agne Ursule no la ves cognossude: granc' e pìzzui, omps e feminis, siôrs e pùars e duc', par un cont o par chel altri, si ferrnavin un moment cun jê: Ìis feminis a babâ, rimpinadis su pai fiârs de filiade, i omps par domandâ dal timp o dai lavôrs, i fruz par domandâj: — Agne Ursule, trop pesàiso?... — e po scjampâ vie come folcs, ridint o berlant in rime:

— Ursule parùssule ce fastu su chê vît?

— 'O mangj pan e còculis, 'o spieti il gno marît.

Jê no smontave dal so caregon: une statue vive! Ma 'e saveve dut, vite e meràcui. Nissun murive e nissun nasseve tal borc che jê no lu ves savût. Nissun al lave o al tornave senze saludâle. Jê 'e saveve cemût ch'e bulive in ogni cjase, s'a làvin d'acordo o se no podevin viòdisi, cui ch'al stentave e cui ch'al gjoldeve. 'E saveve dai morosez dai zovins, des fantatis ch'a scjampavin a balâ di gnot, dulà ch'a butavin i vôi i fantaz sul prin dâ-sù: un gjornâl simpri viart par duc' e su la pagjne juste!

In chel Samartin tal cjasâl di Toni Strop — un pedoli rifat, ch'al gambiave fituâi ogn'altri an parvie che sot di lui a' murivin di fan — 'e jere vignude a stâ une famèe foreste, capitade jù des monz: pari, mari e cinc fîs, fantaz drez e fuarz ch'a sclopavin di salût. Ti jerin rivâz un dopomisdì di siarade, cun fredìz e scûr di ploe, duc' tun trop, daûr dai cjârs plens di garbàtui e di imprestamenz di cjase. Passant fûr pal borc a' cjalavin ca e là come straneôs, senze olsâ a saludâ nissun.

— Ce maravèe, puare int — al diseve qualchidun.

— Dopo dut — al dave sot un altri — a' son lôr ch'a

vègnin culì... Al è chel ch'al jentre ch'al devi saludâ par prin... —

Vie pal unviâr chei cinc fantaz no son stâz une zornade dibant. Al pareve ch'a vessin cjapât gust a voltâ e a savoltâ chê tiare malandrete, a drezzâ rivâi, a jemplâ fossâi, a boscâ, a gjavâ zòcjs e meti-jù vîz.

— Ce brave int. Pecjât ch'a duraran pôc cun chel càncar di paron ch'e àn cjatât culì... —

— E ce ben che ju ten lôr mari — a' disevin lis fantatis. — 'E dévi jéssi un sestìn di femine... —

Lôr no dàvin cunfidenze a dinissun, ma lis fantatis a' de-ventavin rossis nome se lis cjalavin.

—- Ce ti semèie a tì, comari, chê int ch'a je vignude dongje? —

— Ce ustu ch'o ti disi? A dî la veretât 'e je int che no displâs; biei ancje, se t'ûs, ma sâo jo? A' devin jéssi un pôc marzocs... —

Agne Ursule si jere sbrocade cussì. Al jere un piez che j stavin sul stomi chei bulos ch'a jerin passâz par mês denant dal so balcon e mai ch'a vessin saludât.

— Jo invezzit 'o crôt ch'a sédin plui furbos di chel ch'a semèin, comari. 'O tornarìn a fevelâsi... Buine sere. — E Sìlie, une vedrane losche, dute imberlade, 'e scjampà vie riduzzant.

'Tôr dai ultins di carnavâl 'e sclopà la bombe. La sô int 'e jere tornade di vore: chei omps, di rompi tal Pradat; chês frutatis, di fâ fassuz te Cudite. Agne Ursule, sentade sul so trono, 'e butave bave, rosse come un pitiniz. Apene ch'e viôt a jentrâ in cjase sô fie Veline j dîs cun dute ire: — Ven dongje chi, brute bestie che tu sês! —

— Ce vêso, mari? —

— Ise vere che tu fasis l'amôr cun chel spilungon ch'al è vignût tal cjasâl di Toni Strop? Anìn... fûr ch'e vegni!... —

— Mame... si volin ben... — 'e butà fûr Veline cun tun fîl di vôs.

— E ancjmò tu lu disis? Ti fâs passâ jo la voc... — e cu lis muletis j dà jù un brut colp sul cjâf.

Veline 'e scjampà vie par no cjapânt un altri e si metè a vaî, disperade.

— Si volin ben!... — 'e sbeleave intant agne Ursule. — Puarine, tù propit, plae d'avost, tu saressis par lâ in chê cjase di splantâz! Si volin ben, nomo? E jo 'o ài di séi la ultime a savêlu! Ti romp lis gjambis se tu fevelis ancjmò une volte cun lui. Sîno d'acordo? —

In chê sere nissun nol mangjà vulintîr in cjase di agne Ursule, piês ch'al fos stât un muart su la brèe. Nissun dopo cene si tirà dongje il fûc di torbe dal fogolâr. No disèrin nan-cje il Rosari, e a un'ore di gnot si sintive ancjmò agne Ur sule ch'e tontonave cun gno barbe tanche un taramot sot tiare.

Ma la buràscje no finì in chê dì. Di un pôc di timp in ca mê agne Ursule si jere inacuarte che Veline, ogni volte ch'e podeve, 'e veve alc ce dî a so pari, di scuindon. Mai come in chê dì no veve sintût il pês de sô disgrazie, puare agne; e s'e ves podût mòvisi dal caregon ogni pôc, la varessin viodu-de viestude di fieste pardabon chei doi lì!

— Ce vêso di dîsi, ch'o cisicàis saldo? —

Ma sofle uê e stizze doman, la flame si impià. 'E jere une fieste dopomisdì e Veline no jere imò tornade di gjéspui.

— Dulà îse tô fie? —

— Cul morôs... A spas cul morôs... —

— Cun cui? —

— Cul morôs! —

— E cui saressial chel? —

— Cui sa cui, ve'! Chel dai Strops, po'... —

Agne Ursule 'e cjapà sù il palet par tirâjal daûr al so omp, ma chel la fermà e cun dute calme j disè: — Al è dibant urlâ. Lasse che la magne 'e lédi pe campagne. Si uèlin ben; ce ustu di plui? —

— Tu sês simpri stât un batâli, tù. Nestre fie, cun che dote ch'e à, cjoli un sotan, un puaret ch'al à juste la strade par lâ a Messe! Mai! Mai! —

E l'omp, simpri calm: — Voe di lavorâ a 'nd' à. Si justarà cul timp. —

— Mai e po mai! —

— E alore, done Ursule, tu tignarâs in cjase vacje e vigjel! -

— Ce dîtu? No je vere! No pò séi vere! Va vie! Va fûrî... — 'e sberlà agne Ursule cui vôi spirtâz.

Gno barbe al veve fat pôs pas tal curtîl co al sintì un sdramàs di cjadreis tal fogolâr, e po a zemi. II solit cunvuls par dâle d'intindi. Si volte par tornâ dentri, ma in chel al viôt Sìlie, la vedrane, che zumpinant 'e coreve ancje jê: platade daûr il balcon 'e veve sintude e viodude dute la sene.

— Ao di clamâ il miedi? — 'e domandave a gno barbe, primurose e false.

— Ce miedi! Ce miedi! Par chês robis lì no si mûr! —

Par mês, par dut chel unviâr il borc al fevelà di agne Ursule e di Veline, lade a marît di uê a doman, quasi di scuindon.

Ma d'aviarte, viodint che la nuvizze no si staronzave e che anzit 'e jere simpri plui sclèndare, la int a ridi: chê de vacje e dal vigjel 'e jere stade une bausie dal barbe!

— Chel moscjo di omp!... — a' disevin lis babis.